بیماری های مغزی تومور هیپوفیز و راههای درمان آن
هیپوفیز نام یک غده در داخل مغز است که نقش مهمی در تنظیم و ترشح هورمون های بدن بر عهده دارد. هورمون رشد، هورمون تحریک کننده تیروئید، هورمون پرولاکتین و ... از جمله هورمون هایی هستند که توسط غده هیپوفیز به داخل خون ترشح می شوند تا از این طریق بسیاری از فعالیت ها و کارکردهای بدن را کنترل کنند.
در صورتی که سلول های غده هیپوفیز به صورت غیر طبیعی شروع به تکثیر شدن بکنند؛ توده های غیر طبیعی در غده هیپوفیز رخ می دهد که به این توده های غیرطبیعی تومور هیپوفیز می گویند. خوشبختانه اغلب تومورهای هیپوفیز خوش خیم هستند و به کمک جراحی مغز می توان به مقابله با آن پرداخت. تومور هیپوفیز با فشاری که بر غده هیپوفیز وارد می کند، سبب تغییر در روند تولید هورمون و کمبود یا تشدید هورمون می شود که همین عامل سبب ابتلای بیمار به علائمی از قبیل تهوع و استفراغ، دوره های قاعدگی نامنظم، اختلال در عملکرد جنسی، اختلال در رشد کودکان و.... می شود. در صورتی که شما هم جزو افرادی هستند که همراه با تغییرات هورمونی به سردرد و سرگیجه نیز مبتلاید از این رو هر چه سریعتر به جراح مغز و اعصاب حاذق و با تجربه مراجعه نماید. به دلیل شیوع این نوع تومور مغزی، در این مقاله به طور مفصل به بررسی علائم و راههای درمان تومور هیپوفیز پرداخته ایم تا به طور کامل با انواع روش درمانی این بیماری آشنا شوید.
تومور هیپوفیز چیست؟
هیپوفیز غده کوچکی است که در ناحیه قاعده جمجمه و زیر مغز قرار دارد که با ترشح هورمون سبب افزایش قد و کنترل بسیاری از عملکردهای بدن می شود. از شایع ترین هورمون هایی که توسط غده هیپوفیز ترشح می شود. شامل:
- هورمون رشد یا هورمون سوماتوتروپین
- هورمون پرولاکتیند (رشد پستان ها در زمان بارداری و ترشح شیر در زایمان)
- هورمون محرک تیروئید ( هورمونی که سبب فعالیت غده تیروئید)
- هورمون محرک جنسی (هورمون LH ,FSH)
- هورمون اکسی توسین(هورمون انقباضات رحمی)
- هورمون ضد ادراری(هورمونی که سبب جذب آب از لوله های جمع کننده ادرار می شود)
از این رو اختلالات مربوط به غده هیپوفیز با کاهش و افزایش شدید هورمون نمایان می شود. تومور هیپوفیز یکی از رایج ترین تومورهای مغزی است که از رشد غیر طبیعی سلول های غده هیپوفیز تشکیل می شود. موقعیت مکانی این تومور در ناحیه زیر مغز و قاعده جمجمه می باشد. به همین جهت سبب می شود بیمار در پی ابتلا به این بیماری به علائمی همچون اختلال در بینایی و سردرد و سرگیجه مبتلا شود. به طور کلی به تومورهای هیپوفیز، آدنوم هیپوفیز می گویند؛ خوشبختانه در اغلب موارد آدنوم هیپوفیز بدخیم نیست و به صورت یک توده خوش خیم بروز می یابد.
تومور هیپوفیز را بر حسب اندازه آن به دو نوع میکروآدنوم و ماکروآدنوم تقسیم می کنند. تومورهای میکروآدنوم، جزو تومورهایی هستند که اندازه کمتری از ده میلی متر دارند و جراح مغز و اعصاب با استفاده از جراحی کم تهاجمی می تواند به تخلیه این تومورها بپردازد. اما نوع دوم تومورها که مارکروآدنوم نامیده می شوند؛ اندازه بزرگتری دارند و قطرشان به بیش از ده میلی متر می رسند.
تشخیص نوع تومور هیپوفیز تنها توسط جراح مغز و اعصاب صورت می گیرد. و جراح مغز تنها با بررسی علائم بیماری نمی تواند نوع تومور را تشخیص دهد. از این رو در این باره حتما باید از انواع روش ها و تجهیزات تصویربرداری استفاده کرد؛ ام آر آی و سی تی اسکن از جمله تجهیزاتی هستند که به کمک آن می توان به طور دقیق به اندازه تومور پی برد.
تومور هیپوفیز چه علائمی دارد؟
تومور هیپوفیز عموما غیر سرطانی است اما با فشاری که بر مغز و غده هیپوفیز وارد می کند ممکن است بر بسیاری از فعالیت های بدن تاثیر بگذارد. برای تومورهای هیپوفیز همچون دیگر تومورهای مغزی نمی توان علائم یکسان و مشابه ای را نام برد زیرا علائم تومور هیپوفیز به دلیل عواملی از قبیل موارد زیر متفاوت است:
- خوش خیم یا بدخیم بودن تومور هیپوفیز
- اندازه تومور هیپوفیز
- نوع هورمون مترشحه از غده هیپوفیز
- جنسیت بیمار
به همین جهت علائم تومورهای غده هیپوفیز بر حسب فشاری که تومور بر غده وارد می کند و تغییراتی که در روند تولید هورمون ایجاد می شود، تعیین می شود. به دلیل فشاری که تومور بر غده هیپوفیز وارد می کند سبب بروز علائمی در بیمار خواهد شد. که این علائم شامل:
- بروز حالت تهوع و استفراغ شدید
- ابتلا به سردرد و سرگیجه های شدید
- تاری دید و اختلال در بینایی
- بروز حملات تشنجی
- علائم تومور هیپوفیز بر حسب نوع هورمونی که تولید می شود:
- اختلال در عملکرد جنسی
- اختلال در دوره های قاعدگی
- ترشحات غیرطبیعی شیر از پستان ها
- افزایش غیرطبیعی وزن بدن
- اختلال در رشد کودکان
- عقب افتادگی یا رشد بیش از حد در کودکان
- بالا و پایین رفتن غیرطبیعی قند خون
غده هیپوفیز از دو منظر اهمیت دارد؛ یکی از نظر کارکرد و دیگری از نظر موقعیت قرار گیری. اهمیت کارکرد این غده برمیگردد به فعالیتی که این غده در تولید و ترشح هورمون بر عهده دارد؛ این غده با تولید تعداد زیادی هورمون از قبیل هورمون رشد، هورمون پرولاکتین و بسیاری هورمون های دیگر می تواند بسیار از عملکردهای بدن را تنظیم کند.
و منظر دیگری که این غده را بسیار حساس و پر اهمیت کرده، محل قرار گیری این غده است. زیرا غده هیپوفیز در ناحیه قاعده جمجمه ( محلی که بسیاری از اجزای مهم همچون مغز و سافه مغز قرار دارد) و نزدیکی تقاطع بینایی قرار دارد. از این رو در صورتی که توموری در این ناحیه رخ دهد فرد ممکن است به مشکلات و اختلالاتت شدیدی بینایی مبتلا شود.
بیشتر در مورد تخصص دکتر علیرضا شیخی بدانید:
تومور هیپوفیز چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص تومور هیپوفیز تنها به وسیله انجام آزمایشات و عکس برداری از ناحیه سر و مغز صورت می گیرد و تنها بر پایه برخی اطلاعات و علائم نمی توان گفت که این فرد به تومور هیپوفیز مبتلا است. از این رو جراح مغز و اعصاب پس از برررسی نشانه ها و علائم بیماری، از آزمایش ها و روش های تصویررداری از قبیل موارد زیر برای تشخیص تومور هیپوفیز استفاده می نماید:
بررسی آزمایش خون بیمار
از جمله آزمایش هایی که برای تشخیص تومور استفاده می شود می توان به آزمایش پروتئین خون، آزمایش نشانگر تومور و بررسی آزمایش تعیین هورمون اشاره کرد. بررسی آزمایش پرولاکتین و بررسی هورمون های جنسی از شایع ترین آزمایش هایی هستند که میتوان به کمک آزمایش خون به بررسی آنها پرداخت.
تصویربرداری از مغز
راهکار اصلی تشخیص تومور استفاده از سی تی اسکن و ام آر آی است. از این روش تصویربرداری برای تعیین اندازه و نوع تومور استفاده می شود. اغلب تومورهای ماکروآدنوم و میکروآدنوم توسط این روش تصویربرداری تعیین می شود.
نمونه برداری یا بیوپسی از مغز
پس از انجام ام آر آی و سی تی اسکن در صورتی که جراح مغز و اعصاب، به طور حتم تشخیص دهد تومور هیپوفیز وجود دارد. حالا برای تعیین نوع تومور از روش بیوپسی استفاده می کند تا از این طریق بتواند بهترین روش جراحی برای بیمار بکار برد. بیوپسی از تومور به دو روش در حین عمل جراحی و به صورت سوزنی انجام می گیرد.
روش های درمان تومور هیپوفیز
روش درمانی برای تومور هیپوفیز بر حسب نوع و شدت آن تعیین می شود. زمانی که جراح مغز و اعصاب تشخیص دهد تومور هیپوفیز فشار زیادی بر مغز وارد نمی کند از این رو سعی می کند در مراحل ابتدایی رشد تومور را با دارو کنترل و متوقف کند. در صورتی که رشد تومور هیپوفیز با دارو متوقف نشود و فرد به اختلالات و علائم شدید بینایی مبتلا شود در این صورت انجام جراحی مغز در اولویت قرار دارد. چون تومور هیپوفیز در ناحیه قاعده جمجمه قرار دارد از این رو این نوع جراحی تومور مغزی، جراحی قاعده جمجمه می گویند. جراحی قاعده جمجمه به روش های مختلفی انجام می شود که جراح مغز و اعصاب برای حذف و تخلیه تومور استفاده می کند. انواع جراحی قاعده جمجمه یا جراحی تومور هیپوفیز شامل:
جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز
جراحی آندوسکوپی جمجمه یا جراحی آندوسکوپی تومور هیپوفیز، از پرکاربردترین روش های جراحی برای درمان تومور هیپوفیز است که جراح مغز و اعصاب برای انجام آن از دستگاه آندوسکوپ استفاده می کند. آندوسکوپ لوله ای نازک و منعطف پذیز است که دوربین کوچکی بر سر آن قرار گرفته و جراح برای انجام این جراحی، لوله آندوسکوپ را از طریق بینی به محل غده هیپوفیز هدایت می کند. لوله ای که بر سر آندوسکوپ قرار دارد سبب می شود جراح در حالی که تومور را می بیند نسبت به برش دادن و حذف آن اقدام کند. بدین طریق، تومور از ناحیه بینی بیمار خارج می شود.
جراحی کرانیوتومی تومور هیپوفیز
برای تخلیه تومورهای هیپوفیز، بزرگتر و تهاجمی تر از روش جراحی کرانیوتومی استفاده می شود. در روش جراحی جمجمه بری یا جراحی کرانیوتومی بخش هایی از جمجمه دستیابی به تومور و غده هیپوفیز برداشته می شود. جراح مغز و اعصاب برای انجام این روش جراحی، در درمان تومور هیپوفیز از ابزارهای خاصی برای برش و شکاف استفاده می کند، پس از ایجاد برش در جمجمه و برداشتن تومور از ناحیه غده هیپوفیز، پزشک به کمک صفحات و گیره های کوچیک، تکه های جمجمه بیمار در محل اصلی خود قرار می دهد. بیمار تا چندین هفته پس از جراحی احساس خستگی و سردرد شدید خواهد داشت که تمام این علائم طبیعی هستند و بین چهار الی هشت هفته طول می کشد بهتر شود.