بیماری های مغزی درمان تومور گلیوم
درمان تومور گلیوم همچون دیگر تومورهای مغزی، انجام عمل جراحی و در مراحل پیشرفته انجام پرتودرمانی و شیمی درمانی است. گلیوم نوع تومور دستگاه عصبی مرکزی است که از سلول های حمایت کننده یا گلیال مغز و نخاع ایجاد می شود. سلول های گلیال، محافظت و پشتیابی از نورون ها را بر عهده دارند و به گونه ای به عنوان سلول های حمایت کننده دستگاه عصبی شناخته می شوند.
رساندن موادغذایی و اکسیژن به نورون ها، جدا کردن نورون ها از یکدیگر، حذف و جداسازی نورون های مرده از جمله وظایف و عملکرد مهم سلول های گلیال است از این رو زمانی که اینگونه سلول ها تحت تاثیر قرار بگیرند؛ بسته به موقعیت و میزان رشد، عملکرد مغز را تحت تاثیر قرار می دهند.
تومور گلیوم از شایع ترین تومورهای اولیه مغز هستند و به دو نوع تومور خوش خیم و تومورهای بدخیم تقسیم می شوند و جراح مغز و اعصاب بسته به نوع و محل قرار گیری تومورها از روش هایی همچون جراحی، رادیوتراپی، شیمی درمانی، هدف درمانی و ... برای درمان تومور گلیوم استفاده می کند؛ ما نیز در این مقاله پس از توضیحاتی کوتاهی در مورد انواع و علائم این بیماری به راههای درمان آن می پردازیم.
انواع تومور گلیوما
تومور گلیوم یکی از شایع ترین تومورهای مغزی است که از سلول های محافظت کننده مغز و نخاع یعنی سلول های گلیال ایجاد می شود. همچنین اینگونه تومورها، بخش زیادی از تومورهای بدخیم مغز را تشکیل می دهد و آمار آن به بیش از 80درصد می رسد. تومور گلیوم را می توان بر حسب نوع سلول های درگیر، محل و درجه بدخیم بودن تومور تقسیم بندی کرد. که شامل:
آستروسیتوماها
آستروسیتوما، نیمی از همه تومورهای مغزی را تشکیل می‌دهند و رایجترین تومور مغزی بدخیم در بزرگسالان بوده و به سرعت رشد می کند. این نوع تومورها از سلول‌های مغز به نام آستروسیت‌ها شروع می‌شوند.
متاسفانه برخی از این تومورهای مغزی نمی‌توانند درمان شوند زیرا همه آن‌ها در بافت طبیعی مغز گسترش می‌یابند. آستروسیت‌ها را بر حسب شدت آن به سه درجه، درجه پایین، درجه متوسط و درجه بالا تقسیم بند می می کنند. تومورهایی که درجه پایین دارند، رشد کمتری دارند. درجه متوسط آستروسیت با میزان متوسطی رشد می‌کند اما شدیدتر نوع آن که به گلیوبلاستوما معروف است؛ جزو رایج ترین تومورهای بدخیم در بزرگسالان است و به سرعت رشد می کند.
آپاندیوماها
این نوع تومورها جزو شایع ترین تومورهای مغزی در کودکان هستند و حدود 10درصد از تومورهای موجود در کودکان را شامل می شود. شیوع این نوع تومور در بزرگسالان تنها به 2الی 3درصد می رسد و درصد کمی از بزرگسالان به این نوع تومور دچار می شوند. همان طور که از نام اینگونه تومورها مشخص است این تومورها از سلول های آپاندیم مغز ساخته شده و خوشبختانه به بافت مغز گسترش نمی یابد و به ندرت به خارج از مغز گسترش می یابند.
الیگودندروگلیوماها
اینگونه تومورگلیوم از سلول های الیگودرندروسیت ایجاد می شوند؛ سلول های الیگودرندروسیت، سلول هایی هستند که آکسون ها را در سیستم عصبی مرکزی با غشا سلولی خودشان روکش می کنند و تولید غلاف میلین به عنوان عایق عمل کرده و اجازه می دهند پیام ها و سیگنال های الکتریکی به طور مناسب پخش شود. شیوه پخش و گسترش اینگونه تومورها همچون آستروسیتوما می باشند و به بافت های مجاور گسترش می یابد؛ از جمله شایع ترین انواع الیگودرندروگلیوما میتوان به الیگودندروگلیومای آناپلاستیک و الیگوآستروسیتومای آناپلاستیک اشاره کرد.
علت بروز تومور گلیوما
با اینکه علت این عارضه هنوز نامشخص است اما علت ها و عواملی هستند که شیوع و درمان تومور گلیوم را شدیدتر می کنند. از جمله عوامل خطرساز در بروز تومور گلیوم می توان به :
بالا رفتن سن
با اینکه احتمال ابتدا به این تومور در تمامی افراد وجود دارد اما تومور گلیوم جزو تومورهایی است که خطر آن در افراد مسن و بالای 60سال بیشتر است. با افزایش سن سلول های مغز نیز تحت تاثیر فرآیند پیری قرار می گیرند و در روند تقسیم سلولیشان اختلال ایجاد می شود و شروع به ساختن توده های اضافی از مغز می کنند.
البته استثناتی هم وجود دارد؛ برخی از انواع تومورهای آپاندیما و آستروسیتوما همچون آستروسیتوما پیلوسایتک هستند که در میان جوانان و کودکان شایع تر هستند.
قرار گیری در معرض تشعشات
قرارگیری در معرض نوع خاصی از پرتوها، مخصوصا در سنین پایین، خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش می‌دهد. از جمله پرتوهای یونیزان و پرخطر می توان به پرتوها رادیویی، پرتوهای ماورا بنفش و پرتوهای ناشی از بمب اتمی اشاره کرد. این تابش‌ها معمولا فرایندهای طبیعی سرعت رشد و جایگزینی سلول‌ها را کنترل می‌کنند. آن‌ها فرایندهای بدن برای بهبود و جایگزینی بافت صدمه دیده را هم کنترل می‌کنند. هر آسیبی که در سطح سلولی یا مولکولی رخ دهد، می‌تواند فرایندهای کنترلی را مختل کرده و منجر به رشد غیرقابل کنترل سلول‌ها و سرطان شود. به همین دلیل است که توانایی تابش یونیزه کننده در شکستن پیوندهای شیمیایی در اتم‌ها و مولکول‌ها، عاملی سرطان‌زا محسوب میشود.
سابقه خانوادگی ابتلا به تومور
به ندرت این نوع تومور ارثی است و به صورت ژنتیکی به افراد دیگر در خانوداده به ارث می رسد اما داشتن سابقه خانوادگی ابتلا به تومور خطر بروز آن را در چندین برابر افزایش می دهد. البته در مورادی جهش ژنتیکی ممکن است ریسک ابتلا به تومورها را افزایش می دهد.
علائم تومور گلیوما
تومور گلیوما بر حسب نوع، اندازه، موقعیت و میزان رشد تومور، علائم آن متفاوت است. اما اینگونه تومورها با نشانه های مشترکی همراه هستند که از شایع ترین نشانه های آن می توان به:
- سردرد های صبحگاهی و تشدید شونده
- حالت تهوع یا استفراغ
- سردرگمی و کاهش عملکرد مغز
- فقدان حافظه و اختلال در یادآوری و مرور خاطرات
- تغییرات شخصیت یا بی‌قراری
- دشواری و اختلال در حفظ تعادل
- بی‌اختیاری ادرار ( البته در مورادی شدید و پیشرفته تومور گلیوم این اختلالا ایجاد می شود)
- مشکلات بینایی همچون دید ناواضح، دوبینی یا فقدان دید محیطی
- اختلال در تکلم و صحبت کردن
- تشنج و بروز حملات تشنجی
درمان تومور گلیوما از طریق جراحی
درمان تومور گلیوما به نوع، اندازه، درجه و موقعیت تومور و همچنین سن، سلامت عمومی و انتخاب بیمار بستگی دارد. جراح مغز و اعصاب پس از برداشت تومور از مغز با تجویز داروهایی کمک می کنند. تا علائم و نشانه های بیماری کاهش یابد.
معمولا اولین و رایج ترین روش درمان تومور گلیوم، انجام جراحی تومور مغزی است. در این روش جراح ستون فقرات با برداشتن حداکثر مقدار تومور از مغز، تومور را به طور کامل حذف می کند. جراحی تومور مغزی به روش های متعددی انجام می شود اما در هر صورت جراح سعی دارد کمترین آسیب را به بافت و اجزای مغز وارد کند. از جمله روش های درمان تومور گلیوم از طریق جراحی می توان به:
جراحی کرانیوتومی
جراحی آندوسکوپی تومور مغز
جراحی نوروآندوسکوپی
جراحی مغز بدون بیهوشی ( در این روش جراحی از بیمار خواسته می شود که یکی از اندام های خود را حرکت دهد یا داستانی را تعریف کند تا از عدم آسیب دیدن نواحی تحت جراحی اطمئنان حاصل کند)
اما در مورادی که گلیوم بزرگ باشد و جداسازی آن از بافت های سالم سخت باشد یا در مورادی تومور در نزدیکی نواحی حساس مغزی قرار گرفته است؛ در این صورت برداشت کامل تومور با جراحی میسر نیست و باید به همراه جراحی از دیگر روش های درمانی تومور گلیوم نیز استفاده کرد.
درمان تومور گلیوم از طریق جراحی با عوارضی همراه است. البته شدت خطرات و عوارض این روش بسته نوع و محل جراحی متفاوت است که رایج ترین خطرات آن می توان به:
- عفونت
- خونریزی
- آسیب دیدن اعصاب های مغزی
- آسیب دیدن بافت سالم مغز
- آسیب دیدن عصب های بینایی
درمان تومور گلیوم از طریق پرتودرمانی و شیمی درمانی
در مورادی که قابلیت جدا سازی تومور از بافت سالم مشکل است و یا تومور در نواحی حساسی از مغز قرار گرفته باشد؛ انجام جراحی در چنین شرایطی با خطر بالایی همراه بوده و پزشک سعی می‌کند با روش های پرتو درمانی و شیمی درمانی به مقابله با بیماری بپردازد.
رادیوتراپی
در موارد پیشرفته تومور گلیوم به طور حتما بعد از جراحی از روش پرتودرمانی برای از بین سلول های سرطانی استفاده می شود. در روش پرتودرمانی یا رادیوتراپی از پرتوهای اشعه ایکس یا پرتون ها برای ازبین بردن توده ها و تومورهای اضافی از مغز استفاده می شود. برحسب نوع تومور و محل قرار گیری آن نوع پرتودرمانی نیز متفاوت است از رایج ترین انوع روش های پرتودرمانی می توان به:
رادیوتراپی( در این روش از پرتوهای پرانرژی با هدف قرار دادن تومور استفاده می شود)
پرتون تراپی ( در این روش از پوتون به جای اشعه ایکس برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شود)
رادیوتراپی استروتاکتیک یا رادیوسرجری ( در این روش از پرتوهای متعدد فوق‌متمرکز برای از بین بردن سلول‌های توموری موجود در یک ناحیه‌ی کوچک استفاده میشود)
شیمی درمانی
در شیمی درمانی از داروهایی برای کشتن سلول‌های سرطانی استفاده میشود. داروهای شیمی‌درمانی در حالت قرص به صورت خوراکی مصرف شده یا به‌صورت داخل‌وریدی تزریق می‌شوند. شیمی‌درمانی در این عارضه معمولاً در ترکیب با رادیوتراپی انجام می‌گیرد. رایجترین داروی شیمی‌درمانی مورد استفاده در این ارتباط، تموزولومید بوده که به حالت قرص می‌باشد. عوارض این فرآیند درمانی به نوع و دز داروها بستگی دارد. از جمله عوارض شایع میتوان به حالت تهوع، استفراغ، سردرد، ریزش مو، تب و ضعف اشاره کرد. برخی از این موارد را با دارو میتوان مدیریت کرد.